Anton Damen, de Plandelman werd beloond met een U-Award. Wat ooit begon als een klein initiatief in de Utrechtse wijk Lunetten, is inmiddels uitgegroeid tot een landelijk netwerk dat strijdt tegen zwerfafval. Anton organiseert ‘Plandel Clinics’ en nodigt zowel bewoners, bedrijven als scholen uit om actief bij te dragen aan een schonere en duurzamere leefomgeving. Babs van Utrecht4globalgoals ging in gesprek met Simon.
Babs: Wat betekent het winnen van een U-Award voor een Plandelman?
Anton: Het werd heel mooi verwoord in de openingsspeech: deze prijzen zijn om een lichtje te schijnen op mooie initiatieven en zo de zichtbaarheid te vergroten. Elke keer dat het woord ‘plandelen’ valt, wordt het nog meer ingebed in de spreektaal, en wordt het steeds normaler. Zo is het is woord ook ooit gekozen, als samenvoeging van wandelen en plastic rapen omdat het veel normaler klinkt dan plogging, wat sneller en hipper klinkt, maar daardoor ook verder weg en moeilijker. Door de Award wordt weer extra veel geschreven en gesproken over ‘plandelen’, en daarmee wordt de drempel voor mensen die het lezen of horen ook lager om het ook te gaan doen.
Babs: Is het woord al een beetje ingeburgerd inmiddels?
Anton: Gelukkig wel, het is de Utrechtse stadsgrens al ruim gepasseerd. Ooit was het mijn hoop dat het door Van Dale uitgeroepen zou worden tot Woord van het Jaar. Nou, die wedstrijd heb ik dus níet gewonnen, maar ja: tegen concurrenten als coronaelleboog valt ook niet op te boksen. Het woordenboek komt vast nog wel, maar ondertussen heeft het al in elke krantentitel gestaan. De Volkskrant bombardeerde het vorig jaar, naar aanleiding van de 2de Utrechtse Plandeldag, tot Woord van de Week. Hartstikke mooi! En vorige week zag ik nog op LinkedIn dat dat gemeente Den Haag een bericht plaatste met de vraag of hun inwoners het begrip al kenden.
Babs: Oh, wat leuk om te horen. En als je dan toch terugkijkt op afgelopen jaar, wat zijn dan de zaken waar je het meest trots op bent?
Anton: Qua grootte natuurlijk dat iets dat drie jaar geleden begon als de Utrechtse Plandeldag is uitgegroeid tot een vierdaags evenement. Want het is nu zo groot, met zoveel leuke activiteiten op het programma, dat het simpelweg niet meer in een enkele dag past. Dat het zo aanslaat is iets om trots op te zijn. Maar in essentie gaat het niet om grootte of aantallen. Elke wandeling, hoe klein of kort ook, die je maakt met iemand die daarvoor nog nooit stilstond bij ‘oh hey, ik kan ook iets oprapen’, is iets om minstens zo trots op te zijn. Het gaat niet om hoe vol de vuilniszak zit of hoeveel kilo je uiteindelijk uit het milieu plukte. De winst kan ook gewoon zijn dat je een lekker wandelingetje had, een leuk praatje maakte, compliment kreeg of een leuke ontmoeting had. Plandelen is geen race of wedstrijd: iedereen en elk klein beetje telt en creëert impact. Al raap je maar drie stuks zwerfafval op een dag op.
Babs: Als je nog verder terugkijkt, wat waren dan dé uitdagingen die je moest overwinnen?
Anton: Oei, dat is een goede maar ook moeilijke vraag. Even nadenken hoor! Het plandelen is organisch gegroeid tot wat het nu is, een echt masterplan zat er niet achter. Als ik iets bedenk of organiseer en het slaat aan, dan gooi ik ze gewoon in de herhaling, maar groter. En als iets niet werkt, dan verzin ik iets anders om uit te proberen. Misschien is dat wel de grootste uitdaging, om steeds weer een nieuwe of verrassende invalshoek te bedenken. Want in feite is plandelen natuurlijk super simpel: loop op straat en raap iets op wat er niet hoort. Het vergt creativiteit om dat simpele gebaar telkens weer onder de aandacht te brengen op een manier die fris en aantrekkelijk is. Anders denken mensen “ja, dat ken ik al”, of “dat heb ik al een keer gezien.” En dan valt het stil. Om mensen in beweging te krijgen, is het noodzakelijk om dingen te organiseren. Alleen een actie opzetten volstaat niet. Je moet het echt van alle daken die er zijn roepen, en daar gaat de energie in zitten: om mensen over de drempel heen te helpen zodat ze denken: nu heb ik het zo vaak over gehoord, laat ik het ook eens doen. In zijn algemeenheid heb je als organisator ook behoorlijk wat concurrentie: je kunt in je vrije tijd zoveel dingen doen, en er zijn talloze andere leuke en goede initiatieven die ook roepen, en terecht. In het begin dacht ik: als je maar een datum prikt, gaat het vanzelf lopen. Maar in werkelijkheid gaat het niet zomaar vanzelf. Het kan alleen groeien en opbloeien als je het aandacht en liefde blijft schenken. Wat dat betreft zijn het net plantjes, daar moet je ook niet stoppen met het zaadje.
Babs: Ja, dat is ook een goed teken dat je zo lang over deze vraag moest nadenken, en dat het voor een deel ook zo vanzelf gaat.
Simon: Absoluut. En heel veel ontstaat ook vanuit mensen en groepjes zelf, en dat genereert weer energie. Ook als je weer iets verzonnen hebt dat wordt omarmd. Ik bedoel het niet lullig, maar vaak is het ook de kunst om van niets iets te maken. Een Blue Saturday uitroepen en mensen vragen om een blauwe krijtcirkel rond een sigarettenpeuk te tekenen, gaat niet de geschiedenisboeken in als de allergrootste uitvinding ooit.
Babs: Klopt, maar je moet er wel mee komen! En je hebt het wel bedacht.
Anton: Tegelijkertijd schuilt daarin ook de charme en de succesfactor: dát het in wezen heel simpel is. Het zijn geen activiteiten die gepatenteerd moeten worden. Liever niet zelfs! Geen copyright, ik heb het liefst dat anderen het lekker jatten en zelf gaan doen, of er hun eigen invulling aan geven.
Babs: Als je kijkt naar de toekomst, is er iets waar jullie je impact verder willen uitbreiden?
Anton: Wat leuk is, is dat Plandelen zich steeds verder verspreidt. Het begon in Utrecht, maar inmiddels zijn er Plandeldagen in Eindhoven, in de dorpen van Renkum en staat Arnhem op de agenda. En volgend jaar krijgt Utrecht een hele Plandelweek. Wie weet komt er ooit een landelijke editie. Dat zou natuurlijk superleuk zijn, om in ieder geval over te dromen. Dan kan het ook niet anders of het begrip krijgt een plekje in het woordenboek. Voor een mooie toekomst is plandelen slechts een eerste stap. Het is natuurlijk heel goed als zwerfafval wordt opgepikt. Maar daarmee hoop ik dat er ergens een luikje wordt opengezet, want het is best confronterend hoeveel plastic er ligt. Het is ook de intentie om na te denken over vervolgacties die je kunt doen om het probleem te voorkomen. Het is belangrijk om ook iets aan de bron te gaan doen, want voorkomen is altijd beter dan genezen en oprapen gebeurt past in de laatste fase van de wedstrijd. Liever doe je al iets aan het begin. Zo moet je ook de #straatblauw-krijtcampagne zien. Want die laat je ook beseffen dat er tegen de enorme hoeveelheid peuken niet op te rapen valt, nooit. Daar moet dus een andere oplossing voor komen, en die begint natuurlijk dat wegwerpdingen nooit van plastic gemaakt worden. Plandelen is leuk, sociaal, gezellig, maar het is ook een belangrijke les: dat je met geen noemenswaardige moeite impact maakt op de wereld om je heen.
Babs: Ja, mooi, het zou heel goed zijn als mensen hier op die manier over na gaan denken. En als andere mensen jullie initiatief willen ondersteunen, wat zouden ze dan kunnen doen?
Anton: Het belangrijkste is eigenlijk gewoon: ga zelf eens op pad met een handschoen, een zak of een grijpstok. Die laatste kun je gewoon gratis aanvragen bij de gemeente Utrecht, dus het kost je echt niets. En wanneer je dan plandelt, straal dan uit hoe leuk het is. Dus niet met een zuur gezicht, maar met een brede smile, want daardoor komen ook andere mensen in beweging. En dat laatste is belangrijk, want in je eentje begin je niet zo veel, maar met een groep gelijkgestemden kun je de mooiste resultaten boeken.
Babs: Heb je nog advies voor mensen die een soortgelijk initiatief willen starten?
Anton: Lastig, want ik pretendeer niet de wijsheid in pacht te hebben. Eigenlijk is het misschien toch: doe gewoon wat, en staar je daarbij niet blind op hoe groot of succesvol iets moet zijn. Ook de kleinste acties kunnen iets in beweging zetten en grote effecten sorteren. Leg vooral de lat niet heel hoog voor jezelf. Al begin je alleen met je eigen stoepje of twee vierkante meter, begin gewoon en gun het de tijd om te groeien. En wanneer het dat doet, stug door blijven gaan! Ik weet dat toen ik de eerste schoonmaakacties op touw zet, ik de angst voelde van ‘wat als er niemand komt opdagen’. Die heb ik stiekem nog steeds wel. Maar weet je wat? Ook als er helemaal niemand aan de start zou verschijnen, dan ga ik in mijn uppie en weet dat er in ieder geval één iemand meer in actie kwam dan als het niet was georganiseerd. En heel eerlijk gezegd: dat doemscenario is nog nooit uitgekomen.
Babs: Mooi advies! Wil je verder nog iets kwijt?
Anton: Jazeker: de U-Award. Althans, ik wil hem delen met alle opruimhelden van Utrecht. Niet alleen ziet-ie er geweldig uit, het ontwerp is ook stevig genoeg om nu standaard in de Plandel-rugzak mee te gaan, naast de grijpstok en vuilniszak. En elke plandelaar die ik tref, overhandig ik de U-Award en maak ik een foto. Want de wereld beter maken is geen eenmansactie, maar iets wat we echt alleen met zijn allen sámen doen. Het geestige van deze prijs voor een zwerfafvalinitiatief is dat hij zelf nu ook aan het zwerven is. En zo leuk om de blijdschap van het “Yes! Gewonnen!”-gevoel door te kunnen geven aan anderen.
Lees hier meer over de uitreiking en de andere winnaars. Ga naar de website om in contact te komen met Anton.
